ORCID Nedir?

Giriş

“Ali Yılmaz” isimli kaç akademisyen var? Hangi makaleler sizin, hangileri adaşınızın? Kurum değiştirdiğinizde yayınlarınız nasıl takip edilecek? İşte ORCID (Open Researcher and Contributor ID), bu karmaşayı çözen, her araştırmacıya özgü 16 haneli dijital kimlik numarasıdır. Önceki yazılarımızda Impact Factor, SJR ranking, h-index, Citation Index ve Altmetrics gibi metrikleri incelemiştik. Tüm bu sistemlerin doğru çalışması için araştırmacıların kesin ve tutarlı bir şekilde tanımlanması gerekir. ORCID, bu kritik ihtiyacı karşılayan global standarttır.

ORCID Nedir?

ORCID, 2012 yılında kar amacı gütmeyen bir organizasyon tarafından başlatılan, araştırmacılara benzersiz ve kalıcı dijital kimlik sağlayan uluslararası sistemdir. Tıpkı TC kimlik numaranız gibi, ORCID ID’niz de size özeldir ve hayat boyu sizinle kalır.

ORCID ID formatı: 0000-0000-0000-0000 şeklinde 16 haneden oluşur. Örneğin, Nobel ödüllü Aziz Sancar’ın ORCID’si: 0000-0003-0658-5717’dir.

ORCID’nin Temel Amacı

ORCID’nin ana misyonu, isim belirsizliğini (name ambiguity) ortadan kaldırmaktır. Akademik dünyada yaygın sorunlar:

• Aynı isimli araştırmacılar: John Smith, Wei Wang, Ali Yılmaz gibi
• İsim varyasyonları: Mehmet Öz, M. Öz, M. Oz, Mehmet Oz
• Evlilik sonrası soyisim değişikliği: Ayşe Yılmaz → Ayşe Yılmaz Demir
• Kurum değişiklikleri: Farklı üniversitelerdeki aynı kişi
• Karakter sorunu: Türkçe karakterler (ğ, ş, ı, ü, ö, ç) sistemlerde sorun yaratır

ORCID Nasıl Çalışır?

Kayıt Süreci

1. Ücretsiz Kayıt: orcid.org adresinden 30 saniyede tamamlanır
2. E-posta Doğrulama: Akademik veya kişisel e-posta kullanılabilir
3. Profil Oluşturma: İsim, kurum, biyografi eklenir
4. Gizlilik Ayarları: Hangi bilgilerin görüneceğini siz belirlersiniz

ORCID Profil Bileşenleri

ORCID profiliniz şu bölümlerden oluşur:

1. Kişisel Bilgiler

• İsim ve alternatif isimler
• Biyografi
• Ülke
• Anahtar kelimeler
• Web siteleri ve sosyal medya

2. Eğitim ve İstihdam

• Üniversiteler ve pozisyonlar
• Tarih aralıkları
• Bölüm ve unvan bilgileri

3. Yayınlar (Works)

• Makaleler, kitaplar, konferans bildirileri
• DOI ile otomatik ekleme (bir sonraki yazımızın konusu)
• Manuel ekleme seçeneği
• Crossref, Scopus, Web of Science’tan import

4. Fonlar ve Hibeler

• Araştırma projeleri
• Burs ve ödüller
• Fon sağlayıcı bilgileri

5. Hakemlik ve Editörlük

• Dergi hakemlikleri
• Editör kurulu üyelikleri
• Konferans organizasyonları

ORCID’nin Entegrasyonları

Yayıncı Entegrasyonları

Büyük yayıncılar makale gönderiminde ORCID zorunlu kılıyor:

• Nature Publishing Group: Tüm dergilerinde zorunlu
• PLOS: Corresponding author için zorunlu
• Wiley: 500+ dergide zorunlu
• IEEE: Teşvik ediliyor
• Springer: Güçlü tavsiye
• Elsevier: Scopus ile tam entegre

Veri Tabanı Entegrasyonları

Önceki yazılarımızda detaylandırdığımız sistemlerle entegrasyon:

Web of Science (ResearcherID)

• ResearcherID artık ORCID ile birleşti
• Publons üzerinden h-index takibi
• Otomatik yayın senkronizasyonu

Scopus (Scopus Author ID)

• ORCID ile Scopus ID eşleştirme
• SJR metrikleri ORCID’de görünür
• Yayın listesi otomatik güncellenir

Google Scholar

• Henüz resmi entegrasyon yok
• Manuel olarak ORCID eklenir
• Gelecekte entegrasyon bekleniyor

Altmetrics Entegrasyonu

Önceki yazımızda incelediğimiz Altmetrics sistemi:

• ORCID’li yayınlar otomatik takip edilir
• Altmetric Score ORCID profilinde görünür
• PlumX Metrics tam entegre

Kurumsal Entegrasyonlar

Üniversiteler

• Harvard, MIT, Oxford zorunlu kılıyor
• Türkiye’de bazı üniversiteler teşvik ediyor
• YÖKSİS ile entegrasyon planlanıyor

Fon Sağlayıcılar

• NIH, NSF, Wellcome Trust zorunlu
• TÜBİTAK henüz zorunlu değil ama tavsiye ediliyor
• Horizon Europe projelerinde gerekli

Türkiye’de ORCID Kullanımı

Mevcut Durum

Türkiye’de 150.000+ araştırmacının ORCID’si var. Ancak:

• Sadece %30’u aktif kullanıyor
• Çoğu profil eksik veya güncel değil
• Kurumsal destek yetersiz

YÖK ve ORCID

YÖK Akademik platformu ORCID entegrasyonu üzerinde çalışıyor:

• Akademik teşvik başvurularında kullanılması planlanıyor
• Doçentlik başvurularında ORCID alanı var (henüz zorunlu değil)
• YÖKSİS-ORCID senkronizasyonu test ediliyor

TÜBİTAK ve ORCID

• ARBİS sisteminde ORCID alanı var
• Proje başvurularında tavsiye ediliyor
• ULAKBİM dergileri ORCID’yi teşvik ediyor
• TÜBİTAK destekli yayınlarda ORCID öneriliyor

Türk Üniversitelerinde ORCID

ORCID konsorsiyumuna üye Türk üniversiteleri:

• Koç Üniversitesi
• Sabancı Üniversitesi
• İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi
• Özyeğin Üniversitesi

Bu üniversiteler:

• Toplu ORCID kaydı yapabiliyor
• Kurumsal e-posta ile otomatik doğrulama
• API erişimi ile veri senkronizasyonu
• Eğitim ve destek hizmetleri sunuyor

ORCID’nin Avantajları

1. Benzersiz Kimlik

Artık “hangi Ali Yılmaz?” sorusu yok. ORCID ID’niz sizi kesin olarak tanımlar.

2. Kariyer Taşınabilirliği

Kurum değiştirseniz bile yayınlarınız sizinle gelir. E-posta adresiniz değişse bile ORCID kalıcıdır.

3. Otomatik Güncelleme

Yeni yayınlarınız DOI üzerinden otomatik eklenir. Manuel veri girişi minimize edilir.

4. Zaman Tasarrufu

• Grant başvurularında otomatik CV doldurma
• Dergi submission’larında tekrar bilgi girmek yok
• Tek yerden tüm akademik aktivite yönetimi

5. Görünürlük Artışı

• Google’da üst sıralarda çıkar
• Uluslararası işbirlikleri için keşfedilebilirlik
• Doğru atıf takibi ile h-index artışı

6. Veri Kontrolü

• Hangi bilginin görüneceğine siz karar verirsiniz
• Public, Limited, Private seçenekleri
• GDPR uyumlu gizlilik politikası

ORCID Profil Optimizasyonu

Temel Optimizasyon

1. Tüm İsim Varyasyonlarını Ekleyin
   • Mehmet Öz, M. Öz, M. Oz, Mehmet Oz
   • Maiden name (kızlık soyadı)
   • Takma isimler
2. Kurum Bilgilerini Güncelleyin
   • Tüm çalıştığınız kurumları tarih sırasıyla
   • Ziyaretçi araştırmacı pozisyonları
   • Emeritus statüleri
3. Anahtar Kelimeler Ekleyin
   • Araştırma alanlarınız
   • Metodolojiler
   • Spesifik konular
4. Biyografi Yazın
   • 2-3 cümle özet
   • Araştırma ilgi alanları
   • Önemli başarılar

İleri Düzey Optimizasyon

1. Auto-Update Ayarlayın
   • Crossref Auto-Update
   • DataCite Auto-Update
   • Publisher entegrasyonları
2. Trusted Parties Belirleyin
   • Üniversitenize yazma izni verin
   • Yayıncılara otomatik ekleme izni
   • Fon sağlayıcılara erişim
3. API Token Oluşturun
   • Kurumsal sistemlerle entegrasyon
   • Otomatik veri aktarımı
   • Toplu güncelleme
4. QR Code Kullanın
   • Konferans posterlerinde
   • İş kartlarında
   • E-posta imzasında

ORCID ile İlgili Yaygın Sorunlar ve Çözümleri

Sorun 1: Duplicate (Çift) ORCID

Problem: Yanlışlıkla birden fazla ORCID oluşturma Çözüm: Support’a başvurarak hesapları birleştirme

Sorun 2: Yayınlar Görünmüyor

Problem: DOI’li yayınlar otomatik eklenmiyor Çözüm: Auto-update ayarlarını kontrol etme, manuel ekleme

Sorun 3: Yanlış Atıflar

Problem: Adaşınızın yayınları sizin profilinizde Çözüm: Manuel silme, publisher’a düzeltme bildirimi

Sorun 4: Kurum Tanınmıyor

Problem: Türk üniversiteleri listede yok Çözüm: ROR (Research Organization Registry) ID kullanma

Sorun 5: İsim Karakterleri

Problem: Türkçe karakterler düzgün görünmüyor Çözüm: UTF-8 encoding, alternatif yazımları ekleme

ORCID ve Akademik Metrikler

h-index Takibi

Önceki yazımızda detaylandırdığımız h-index:

• Publons üzerinden ORCID ile takip
• Farklı veri tabanlarından h-index karşılaştırması
• Otomatik güncelleme

Impact Factor ve SJR

İlk yazılarımızda ele aldığımız dergi metrikleri:

• Yayın listesinde dergi metrikleri görünür
• Q1-Q4 kategorileri belirtilir
• Yıllık değişimler takip edilir

Altmetrics Entegrasyonu

• Her yayın için Altmetric Score
• Sosyal medya etkisi görselleştirme
• Policy document atıfları

Citation Tracking

Citation Index yazımızda bahsettiğimiz sistemler:

• WoS atıf sayıları
• Scopus atıf sayıları
• Google Scholar entegrasyonu (manuel)

ORCID API ve Teknik Özellikler

API Özellikleri

• RESTful web servisleri
• OAuth 2.0 authentication
• JSON ve XML formatları
• Rate limiting: 24 request/saniye

Kullanım Alanları

• Kurumsal veri senkronizasyonu
• Toplu profil güncelleme
• Araştırmacı veritabanları oluşturma
• Bibliyometrik analizler

Integration Örnekleri

GET https://pub.orcid.org/v3.0/[ORCID-ID]/works
POST https://api.orcid.org/v3.0/[ORCID-ID]/employment

ORCID’nin Geleceği

Blockchain Entegrasyonu

Araştırma verilerinin blockchain’de saklanması:

• Değiştirilemez kayıtlar
• Merkeziyetsiz doğrulama
• Sahtecilik önleme

AI ve Machine Learning

• Otomatik yayın eşleştirme
• Duplicate tespiti
• İşbirliği önerileri
• Kariyer tahmini

Genişletilmiş Kapsam

• Patent ve fikri mülkiyet hakları
• Veri setleri ve yazılımlar
• Sanat eserleri ve performanslar
• Medya görünümleri

Global Standartlaşma

• Tüm ülkelerde zorunlu hale gelme
• Ulusal kimlik sistemleriyle entegrasyon
• Pasaport gibi akademik seyahat belgesi

ORCID Best Practices

Araştırmacılar İçin

1. Hemen ORCID alın: Kariyerinizin başında
2. Düzenli güncelleyin: Ayda bir kontrol
3. Her yerde kullanın: Tüm submission’larda
4. Link verin: CV, web sitesi, e-posta imzası
5. Trusted parties ayarlayın: Otomatik güncelleme için

Kurumlar İçin

1. Konsorsiyuma katılın: Toplu üyelik avantajları
2. Eğitim verin: Workshop ve seminerler
3. Zorunlu kılın: Tez savunması, işe alım
4. Entegre edin: Kurumsal sistemlerle
5. Teşvik edin: ORCID’li yayınlara ekstra puan

Dergiler İçin

1. Submission’da isteyin: En azından corresponding author
2. Metadata’ya ekleyin: DOI ile birlikte ORCID
3. Görünür yapın: Yayınlarda ORCID ikonu
4. Doğrulayın: Authenticated ORCID
5. Raporlayın: ORCID kullanım istatistikleri

ORCID Kullanımında Dikkat Edilecekler

Güvenlik

1. Şifre güvenliği: Güçlü ve benzersiz şifre
2. Two-factor authentication: Ekstra güvenlik
3. Trusted parties: Sadece güvenilir kurumlara izin
4. API token: Dikkatli paylaşım
5. Phishing: Sahte ORCID e-postalarına dikkat

Etik

1. Doğru bilgi: Yanlış veya abartılı bilgi eklemeyin
2. Telif hakları: Sadece kendi çalışmalarınızı ekleyin
3. Gizlilik: Başkalarının bilgilerini izinsiz paylaşmayın
4. Manipülasyon: Sahte yayın veya atıf eklemeyin
5. Şeffaflık: Çıkar çatışmalarını belirtin

Pratik İpuçları

Hızlı Başlangıç

1. orcid.org’a gidin
2. “Register” tıklayın
3. Temel bilgileri doldurun (2 dakika)
4. E-postanızı doğrulayın
5. İlk yayınınızı ekleyin

CV’de ORCID Kullanımı

Dr. Mehmet Yılmaz
ORCID: https://orcid.org/0000-0000-0000-0000
veya
ORCID iD: 0000-0000-0000-0000

E-posta İmzasında

Saygılarımla,
Prof. Dr. Ayşe Demir
Bilgisayar Mühendisliği Bölümü
XYZ Üniversitesi
ORCID: https://orcid.org/0000-0000-0000-0000

Sosyal Medyada

• Twitter bio’suna ORCID linki
• LinkedIn’de contact info’da
• ResearchGate profilinde
• Personal website’te görünür şekilde

Sonuç

ORCID, modern akademinin dijital kimlik kartıdır. Önceki yazılarımızda incelediğimiz Impact Factor, SJR, h-index, Citation Index ve Altmetrics gibi tüm sistemlerin doğru çalışması için araştırmacıların kesin olarak tanımlanması gerekir. ORCID bu ihtiyacı karşılayan, global kabul görmüş tek sistemdir.

Türkiye’deki akademisyenler için ORCID artık bir lüks değil, zorunluluktur. Uluslararası dergilerde yayın yapmak, hibe başvuruları, işbirlikleri ve kariyer gelişimi için ORCID şarttır. Henüz ORCID’iniz yoksa, bu yazıyı okuduktan hemen sonra almalısınız – sadece 2 dakika sürer!

ORCID sadece bir numara değil, akademik kimliğinizin dijital DNA’sıdır. Onu düzenli güncelleyin, her yerde kullanın ve akademik ayak izinizin doğru takip edilmesini sağlayın. Unutmayın: Dijital çağda var olmak, görünür olmaktır. ORCID, bu görünürlüğün anahtarıdır.

Bir sonraki ve son yazımızda, tüm bu sistemlerin temelinde yatan ve dijital yayıncılığın bel kemiğini oluşturan DOI (Digital Object Identifier) sistemini inceleyeceğiz.

Bu yazı, dijital akademik kimlik oluşturmak ve yönetmek isteyen araştırmacılar için hazırlanmıştır. ORCID almak sadece başlangıçtır; düzenli güncelleme ve aktif kullanım, gerçek faydayı sağlar.