Giriş

Akademik dünyada en çok duyduğumuz terimlerden biri “SCI’da yayın” ifadesidir. Peki, SCI tam olarak nedir? SSCI ve AHCI’den farkı nedir? Önceki yazılarımızda Impact Factor, SJR ranking, h-index ve Scopus vs Web of Science karşılaştırmasını yapmıştık. Web of Science veri tabanının temelini oluşturan Citation Index (Atıf İndeksi) sistemi, akademik yayıncılığın bel kemiğini oluşturur. Bu yazıda, atıf indekslerinin ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve akademik kariyeriniz için neden kritik önem taşıdığını detaylıca inceleyeceğiz.

Citation Index (Atıf İndeksi) Nedir?

Citation Index, bilimsel yayınlar arasındaki atıf ilişkilerini sistematik olarak izleyen ve indeksleyen bir veri tabanı sistemidir. 1960’larda Eugene Garfield tarafından geliştirilen bu devrim niteliğindeki sistem, bilimsel bilginin nasıl yayıldığını ve geliştiğini takip etmemizi sağlar.

Atıf indeksleri, sadece makalelerin bibliyografik bilgilerini değil, aynı zamanda bu makalelerin kimler tarafından, ne zaman ve hangi bağlamda atıf aldığını da kaydeder. Bu sayede, bilimsel bilginin evrimini ve etkisini objektif olarak ölçebiliriz.

Atıf İndekslerinin Temel İşlevleri

  1. Literatür Tarama: Bir konudaki tüm önemli çalışmaları bulma
  2. Etki Analizi: Çalışmaların bilimsel etkisini ölçme
  3. Trend Takibi: Araştırma alanlarındaki gelişmeleri izleme
  4. Kalite Kontrolü: Dergi ve yayın kalitesini değerlendirme
  5. Ağ Analizi: Araştırmacılar ve kurumlar arası ilişkileri görselleştirme

Web of Science Core Collection İndeksleri

Web of Science’ın önceki yazımızda detaylarını verdiğimiz Core Collection’ı, farklı disiplinlere özel atıf indekslerinden oluşur. İşte en önemli üç indeks:

SCI – Science Citation Index Expanded

SCI Nedir?

Science Citation Index Expanded (SCI-E), fen bilimleri alanındaki en prestijli atıf indeksidir. 1964 yılında başlayan SCI, bugün 9.500’den fazla dergi içerir ve 178 farklı bilimsel disiplini kapsar.

SCI Kapsamındaki Alanlar

  • Fizik, Kimya, Biyoloji
  • Tıp ve Sağlık Bilimleri
  • Mühendislik Bilimleri
  • Matematik ve İstatistik
  • Çevre Bilimleri
  • Tarım ve Veterinerlik
  • Bilgisayar Bilimleri
  • Malzeme Bilimi
  • Yer Bilimleri
  • Astronomi ve Uzay Bilimleri

SCI’da İndekslenen Türk Dergileri

Türkiye’den SCI’da indekslenen dergi sayısı yaklaşık 45 civarındadır. Bunlardan bazıları:

  • Turkish Journal of Medical Sciences
  • Turkish Journal of Chemistry
  • Turkish Journal of Mathematics
  • Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences
  • Turkish Journal of Electrical Engineering and Computer Sciences

SCI’nın Önemi

SCI’da yayın yapmak, özellikle fen bilimleri alanında çalışan akademisyenler için kariyer gelişiminin olmazsa olmazıdır. Doçentlik başvurularında, akademik teşvik hesaplamalarında ve proje değerlendirmelerinde SCI yayınları en yüksek puanı alır.

SSCI – Social Sciences Citation Index

SSCI Nedir?

Social Sciences Citation Index (SSCI), 1973 yılında oluşturulan sosyal bilimler atıf indeksidir. 3.500’den fazla dergi ile 58 sosyal bilim disiplinini kapsar.

SSCI Kapsamındaki Alanlar

  • İktisat ve İşletme
  • Psikoloji
  • Sosyoloji
  • Eğitim Bilimleri
  • Hukuk
  • Siyaset Bilimi
  • Antropoloji
  • Coğrafya
  • İletişim Bilimleri
  • Kütüphanecilik ve Bilgi Yönetimi
  • Sosyal Çalışma
  • Kamu Yönetimi

SSCI’da İndekslenen Türk Dergileri

Türkiye’den SSCI’da indekslenen dergi sayısı sadece 5 civarındadır:

  • Bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi)
  • METU Studies in Development
  • New Perspectives on Turkey
  • Turkish Studies
  • İktisat İşletme ve Finans (2018’de çıkarıldı)

Bu düşük sayı, Türkiye’nin sosyal bilimler alanında uluslararası görünürlüğünü artırma ihtiyacını göstermektedir.

SSCI’nın Zorluğu

SSCI’ya girmek SCI’dan daha zordur çünkü:

  • Sosyal bilimlerde atıf oranları daha düşüktür
  • İngilizce yayın zorunluluğu dil bariyeri oluşturur
  • Yerel konular evrensel ilgi görmeyebilir
  • Dergi sayısı daha azdır

AHCI – Arts & Humanities Citation Index

AHCI Nedir?

Arts & Humanities Citation Index (AHCI), 1978’de kurulan sanat ve beşeri bilimler indeksidir. 1.800’den fazla dergi ile edebiyat, tarih, felsefe gibi alanları kapsar.

AHCI Kapsamındaki Alanlar

  • Edebiyat ve Dil Bilimleri
  • Tarih
  • Felsefe
  • Din Bilimleri
  • Sanat ve Sanat Tarihi
  • Müzik
  • Tiyatro ve Performans Sanatları
  • Mimarlık
  • Arkeoloji
  • Kültürel Çalışmalar
  • Klasik Çalışmalar

AHCI’nın Özellikleri

AHCI, diğer indekslerden farklı özellikler taşır:

  • Kitap değerlendirmeleri de indekslenir
  • Atıf oranları çok düşüktür (Impact Factor hesaplanmaz)
  • Yerel dil yayınlara daha açıktır
  • Disiplinler arası çalışmalar yaygındır

AHCI’da İndekslenen Türk Dergileri

Türkiye’den AHCI’da sadece 3 dergi bulunmaktadır:

  • Belleten (Türk Tarih Kurumu)
  • Bilig (SSCI ile çift indeksli)
  • METU Journal of the Faculty of Architecture

ESCI – Emerging Sources Citation Index

ESCI Nedir?

2015 yılında oluşturulan Emerging Sources Citation Index (ESCI), gelişmekte olan ve potansiyel taşıyan dergileri kapsar. ESCI, SCI/SSCI/AHCI’ye aday dergilerin bekleme odası gibidir.

ESCI’nın Önemi

  • Dergiler için SCI/SSCI/AHCI’ye geçiş fırsatı
  • Impact Factor hesaplanmaz ama atıflar takip edilir
  • Akademik değerlendirmelerde daha düşük puan
  • Türkiye’den 200’den fazla dergi ESCI’da

ESCI’dan Core Collection’a Geçiş

ESCI’daki dergiler, performanslarına göre değerlendirilir:

  1. En az 2-3 yıl ESCI’da kalma
  2. Düzenli yayın ve kalite standartları
  3. Uluslararası yazarlık ve atıf performansı
  4. Editöryal süreçlerin şeffaflığı

Atıf İndekslerine Giriş Kriterleri

Temel Kriterler

  1. Yayın Düzenliliği: Zamanında ve kesintisiz yayın
  2. Peer Review: Titiz hakem değerlendirme süreci
  3. Etik Standartlar: Yayın etiği kurallarına uyum
  4. Uluslararası Çeşitlilik: Yazar ve editör kurulu çeşitliliği
  5. İngilizce İçerik: En azından özet ve başlıklar İngilizce
  6. Atıf Performansı: Yeterli atıf alma potansiyeli

Başvuru Süreci

  1. Ön Değerlendirme: Dergi temel kriterleri karşılıyor mu?
  2. Başvuru: Online başvuru formu ve destekleyici belgeler
  3. İnceleme: 6-12 ay süren detaylı değerlendirme
  4. Karar: Kabul, red veya ESCI’ya yönlendirme
  5. Takip: Kabul edilen dergiler düzenli olarak yeniden değerlendirilir

Türkiye’de Atıf İndeksleri ve Akademik Değerlendirme

Doçentlik Kriterleri (ÜAK)

Doçentlik başvuruları için minimum yayın şartları alanlara göre değişir:

  • Fen ve Mühendislik: En az 5 SCI/SCI-E yayın
  • Sosyal Bilimler: En az 3 SSCI yayın
  • Sanat ve Beşeri Bilimler: En az 2 AHCI yayın
  • ESCI yayınları yarı puan olarak değerlendirilir

Akademik Teşvik Puanlaması (YÖK)

2024 yılı akademik teşvik puanlaması:

  • SCI/SSCI/AHCI Q1: 30 puan
  • SCI/SSCI/AHCI Q2: 25 puan
  • SCI/SSCI/AHCI Q3: 20 puan
  • SCI/SSCI/AHCI Q4: 15 puan
  • ESCI: 10 puan

Üniversite Sıralamaları

URAP ve diğer sıralama sistemlerinde:

  • SCI yayın sayısı ve atıfları ana kriter
  • SSCI/AHCI yayınları daha düşük ağırlıklı
  • ESCI yayınları genellikle sayılmaz

Atıf İndekslerinde Arama Yapma

Web of Science’ta Arama

  1. Basic Search: Basit anahtar kelime araması
  2. Advanced Search: Field tags kullanarak detaylı arama
    • TI= (Title)
    • AU= (Author)
    • SO= (Source/Journal)
    • PY= (Publication Year)
  3. Cited Reference Search: Belirli bir çalışmaya yapılan atıfları bulma
  4. Author Search: Yazar bazlı tarama

Örnek Arama Stratejileri

Konu araması: TS=(machine learning AND healthcare)
Yazar araması: AU=(Sancar A*)
Kurum araması: OG=(Hacettepe University)
Kombinasyon: TS=(COVID-19) AND CU=(Turkey) AND PY=(2020-2024)

Atıf İndeksleri ile İlgili Yaygın Yanılgılar

Yanılgı 1: “SCI dergisi” İfadesi

Doğrusu: Dergiler SCI’da indekslenir, SCI dergisi olmaz. Bir dergi SCI’dan çıkarılabilir.

Yanılgı 2: ESCI Değersizdir

ESCI’daki kaliteli dergiler, SCI/SSCI/AHCI’deki düşük kaliteli dergilerden daha iyi olabilir. İçerik kalitesi her zaman indeksten önemlidir.

Yanılgı 3: Sadece Q1 Önemlidir

Q4’teki spesifik bir dergi, araştırmanız için Q1’deki genel bir dergiden daha uygun olabilir. Quartile önemlidir ama tek kriter değildir.

Yanılgı 4: Ulusal Dergiler Önemsizdir

TR Dizin ve ULAKBİM’deki kaliteli ulusal dergiler, özellikle yerel konularda değerli platformlardır.

Alternatif İndeksler

Scopus

Önceki yazımızda detaylandırdığımız Scopus, WoS indekslerine güçlü bir alternatiftir. Daha geniş kapsamı ve SJR metrikleri ile öne çıkar.

Google Scholar

En kapsayıcı indeks olmasına rağmen, kalite kontrolü zayıftır. Akademik değerlendirmelerde genellikle kabul edilmez.

PubMed/MEDLINE

Tıp alanına özel, Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin ücretsiz veri tabanı. SCI ile büyük oranda örtüşür.

ERIC

Eğitim bilimleri için özel indeks. Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Bakanlığı tarafından yönetilir.

EconLit

İktisat alanına özel, American Economic Association’ın veri tabanı.

İndeks Seçiminde Stratejik Yaklaşım

Genç Araştırmacılar İçin

  1. ESCI ile başlayın: Deneyim kazanmak için iyi bir başlangıç
  2. Özel sayılara odaklanın: Davetli makaleler daha kolay kabul edilir
  3. İşbirliği yapın: Deneyimli araştırmacılarla ortak çalışın
  4. Niş dergileri hedefleyin: Rekabet daha azdır

Deneyimli Akademisyenler İçin

  1. Q1-Q2 dergileri hedefleyin: Kariyer ilerlemesi için kritik
  2. Multidisipliner dergileri değerlendirin: Nature, Science gibi
  3. Editörlük görevleri alın: İndeksli dergilerde deneyim
  4. Review makaleler yazın: Genellikle daha çok atıf alır

Gelecekte Atıf İndeksleri

Açık Bilim ve İndeksler

Açık erişim hareketi, geleneksel indeks sistemlerini zorluyor:

  • Preprint sunucuları (arXiv, bioRxiv) yaygınlaşıyor
  • Açık peer review sistemleri test ediliyor
  • Veri ve kod paylaşımı indekslere entegre ediliyor

Yapay Zeka ve Otomatik İndeksleme

AI teknolojileri indeksleme süreçlerini değiştiriyor:

  • Otomatik kalite değerlendirme
  • Semantic benzerlik analizi
  • Trend tahmini ve öngörü
  • Manipülasyon tespiti

Alternatif Metrikler

Geleneksel atıf indeksleri, önceki yazımızda bahsedeceğimiz Altmetrics ile tamamlanıyor:

  • Sosyal medya etkisi
  • Politika belgelerinde atıf
  • Medya görünürlüğü
  • İndirme istatistikleri

Pratik Öneriler

Dergi Seçimi İçin

  1. Journal Citation Reports’u kontrol edin: Impact Factor ve quartile bilgisi
  2. Dergi kapsamını inceleyin: Aims and Scope bölümü
  3. Son sayıları tarayın: Benzer çalışmalar var mı?
  4. Yayın süresini araştırın: Submission to publication time
  5. Editör kurulunu inceleyin: Alanınızdan uzmanlar var mı?

İndeks Takibi İçin

  1. Master Journal List: WoS’taki güncel dergi listesi
  2. Scopus Sources: Scopus’taki dergi listesi
  3. DOAJ: Açık erişim dergileri
  4. Beall’s List: Yırtıcı dergi uyarıları

Sonuç

Citation Index sistemi ve SCI, SSCI, AHCI indeksleri, akademik yayıncılığın kalite kontrol mekanizmalarıdır. Bu indekslerde yer almak, bilimsel çalışmaların uluslararası görünürlüğünü ve etkisini artırır. Önceki yazılarımızda incelediğimiz Impact Factor, SJR ranking ve h-index gibi metrikler, bu indeks sistemlerinin üzerine inşa edilmiştir.

Türkiye’deki akademisyenler için bu indekslerde yayın yapmak, kariyer gelişiminin yanı sıra Türk biliminin uluslararası temsiliyeti açısından da kritiktir. Ancak unutmamak gerekir ki, indeksler araçtır, amaç değil. Asıl hedef, insanlığa fayda sağlayan, özgün ve kaliteli bilimsel üretimdir.

Hangi indeksi hedeflerseniz hedefleyin, araştırmanızın kalitesinden ödün vermeyin. Doğru dergiyi seçmek, doğru indekste yayın yapmaktan daha önemlidir. Ve her zaman hatırlayın: Bilim, metriklerin ötesinde bir değerdir.

Bir sonraki yazımızda, geleneksel atıf metriklerinin ötesine geçen ve dijital çağın yeni değerlendirme sistemi olan Altmetrics‘i inceleyeceğiz.

Bu yazı, atıf indekslerini anlamak ve akademik yayın stratejisi geliştirmek isteyen araştırmacılar için hazırlanmıştır. İndeks sistemlerindeki güncellemeleri düzenli olarak takip etmenizi öneririz.