Altmetrics Nedir?

Giriş

Bir makale yayımlandıktan hemen sonra Twitter’da binlerce kez paylaşılıyor, haber sitelerinde yer alıyor, Wikipedia’da referans gösteriliyor. Ancak henüz tek bir akademik atıf almamış. Bu makale etkisiz mi? İşte Altmetrics, bu soruya “hayır” diyen ve akademik etkiyi sadece atıflarla değil, dijital ayak iziyle de ölçen yeni nesil bir sistemdir. Önceki yazılarımızda Impact Factor, SJR ranking, h-index ve Citation Index gibi geleneksel metrikleri incelemiştik. Altmetrics, bu klasik ölçümlerin göremediği anlık, geniş kapsamlı ve çeşitli etkileri yakalayarak akademik değerlendirmeyi zenginleştirir.

Altmetrics Nedir?

Altmetrics (Alternative Metrics), bilimsel çalışmaların sosyal medya, haber siteleri, bloglar, politika belgeleri ve online referans sistemlerindeki etkisini ölçen metriklerdir. 2010 yılında Jason Priem tarafından ortaya atılan bu kavram, “alternative” (alternatif) ve “metrics” (metrikler) kelimelerinin birleşiminden oluşur.

Geleneksel atıf analizinin aksine, Altmetrics gerçek zamanlı veri sağlar. Bir makale yayımlandıktan saatler sonra Altmetric skoru oluşmaya başlar. Bu, özellikle COVID-19 pandemisi gibi hızlı gelişen konularda kritik önem taşır.

Altmetrics’in Temel Felsefesi

Altmetrics, bilimsel etkinin sadece akademik atıflarla sınırlı olmadığını savunur. Bir araştırma:

• Politika yapıcıları etkileyebilir
• Medyada geniş yankı uyandırabilir
• Eğitim materyallerinde kullanılabilir
• Hasta grupları tarafından tartışılabilir
• Endüstriyel uygulamalara ilham verebilir

Bu etkilerin hiçbiri geleneksel Citation Index sistemlerinde görünmez, ancak toplumsal fayda açısından çok değerlidir.

Altmetric Attention Score Nasıl Hesaplanır?

En yaygın kullanılan Altmetric.com’un Altmetric Attention Score (AAS) sistemi, farklı kaynaklara farklı ağırlıklar verir:

Kaynak Ağırlıkları

Hesaplama Örneği

Bir makalenin aldığı ilgi:

• 2 haber sitesinde yer aldı: 2 × 8 = 16 puan
• 3 bilim blogunda tartışıldı: 3 × 5 = 15 puan
• 100 kez tweet’lendi: 100 × 1 = 100 puan
• 1 politika belgesinde referans gösterildi: 1 × 3 = 3 puan
• Toplam Altmetric Score: 134

Renkli Rozet Sistemi

Altmetric Score, renkli bir rozet (donut) ile görselleştirilir:

• Kırmızı: Mainstream medya
• Turuncu: Blog yazıları
• Mavi: Twitter
• Açık Mavi: Facebook
• Mor: Wikipedia
• Gri: Politika belgeleri
• Yeşil: Video içerik
• Sarı: Reddit/Forum

Altmetrics Veri Kaynakları

Sosyal Medya Platformları

Twitter (X), Altmetrics’in en büyük veri kaynağıdır. Akademisyenlerin ve halkın bir makaleyi ne kadar tartıştığı, retweetler ve beğeniler üzerinden ölçülür. Ancak bot hesaplar ve spam filtrelerle temizlenir.

Facebook verisi, sadece halka açık sayfalar ve gruplardan toplanır. Kişisel profil paylaşımları gizlilik nedeniyle dahil edilmez.

LinkedIn, profesyonel ağ olması nedeniyle özellikle uygulamalı araştırmalar için değerli veri sağlar.

Haber ve Blog Kaynakları

Altmetric.com, 4000’den fazla haber sitesini takip eder. The Guardian, BBC, CNN gibi büyük medya kuruluşlarının yanı sıra, bilim odaklı Science Daily, Phys.org gibi platformlar da dahildir.

Bilim blogları özel önem taşır çünkü genellikle uzman yorumları içerir. Research Blogging, Science Blogs gibi ağlar düzenli taranır.

Akademik Sosyal Ağlar

Mendeley okuyucu sayıları, makalenin akademik toplulukta ne kadar okunduğunu gösterir. ResearchGate ve Academia.edu etkileşimleri de takip edilir.

Referans Yönetim Sistemleri

CiteULike, Zotero gibi sistemlerdeki kayıt sayıları, araştırmacıların makaleyi gelecekte kullanma niyetini gösterir.

Politika ve Patent Belgeleri

WHO, UN, governmental raporlarında atıf almak, araştırmanın politika etkisini gösterir. Patent başvurularında referans gösterilmek ise ticari potansiyeli işaret eder.

Altmetrics ile Geleneksel Metriklerin Karşılaştırması

Altmetrics’in Avantajları

1. Hız ve Anlık Geri Bildirim

Önceki yazılarımızda bahsettiğimiz Impact Factor için yıllarca beklemek gerekirken, Altmetric Score günler içinde oluşur. Bu özellikle genç araştırmacılar için motivasyon kaynağıdır.

2. Geniş Etki Spektrumu

Sadece akademik etki değil, toplumsal, ekonomik ve politik etki de ölçülür. Bir kanser araştırması hasta forumlarında tartışılıyorsa, bu değerli bir etkidir.

3. Açık Erişim Dostu

Açık erişim makaleler, daha geniş kitlelere ulaştığı için genellikle daha yüksek Altmetric Score alır. Bu, açık bilim hareketini destekler.

4. Erken Tahmin Gücü

Araştırmalar, yüksek Altmetric Score’un gelecekteki atıf sayısını tahmin edebildiğini gösteriyor. Correlation katsayısı 0.3-0.5 arasında değişiyor.

5. Disiplinler Arası Denge

Matematik makalesi az tweet’lense de politika belgesinde atıf alabilir. Sosyal bilimler makalesi medyada daha fazla yer bulabilir. Bu çeşitlilik, farklı alanları daha adil değerlendirir.

Altmetrics’in Dezavantajları ve Eleştiriler

1. Gaming (Manipülasyon) Riski

Sosyal medya etkileşimleri satın alınabilir veya botlarla şişirilebilir. Ancak gelişmiş algoritmalar sahte aktiviteleri tespit etmeye çalışır.

2. Kalite ≠ Popülerlik

Viral olan her makale kaliteli değildir. “Çikolata kilo verdirtir” gibi yanıltıcı araştırmalar yüksek Altmetric Score alabilir.

3. Dil ve Coğrafi Yanlılık

İngilizce içerik ve Batı merkezli platformlar avantajlıdır. Türkçe bir makale, ne kadar kaliteli olursa olsun, global Altmetrics’te düşük skor alabilir.

4. Platform Bağımlılığı

Twitter API değişiklikleri veya Facebook gizlilik güncellemeleri, veri toplama sürecini etkileyebilir.

5. Bağlam Eksikliği

Negatif ilgi (eleştiri, bilimsel skandal) de pozitif gibi skorlanır. Retracted makaleler bazen yüksek Altmetric Score’a sahiptir.

Türkiye’de Altmetrics Kullanımı

Akademik Değerlendirmelerde

Türkiye’de henüz resmi akademik değerlendirmelerde Altmetrics kullanılmıyor. Ancak:

• TÜBİTAK proje başvurularında “toplumsal etki” kriteri dolaylı olarak Altmetrics’i işaret ediyor
• Bazı üniversiteler performans raporlarında Altmetric verilerini kullanmaya başladı
• YÖK’ün gelecek planlarında “toplumsal katkı” metriklerinden bahsediliyor

Türk Araştırmacıların Altmetric Performansı

Türk araştırmacıların Altmetric Score’ları genelde düşüktür. Bunun nedenleri:

• Sosyal medyada akademik içerik paylaşma kültürünün zayıflığı
• İngilizce içerik üretiminin sınırlılığı
• Üniversitelerin kurumsal iletişim eksikliği
• Bilim iletişimi eğitiminin yetersizliği

Başarılı Türk Örnekleri

COVID-19 pandemisinde bazı Türk araştırmacıların makaleleri yüksek Altmetric Score aldı:

• Aşı çalışmaları (Altmetric Score: 1000+)
• Epidemiyolojik modelleme (Altmetric Score: 500+)
• Klinik tedavi protokolleri (Altmetric Score: 300+)

Altmetrics Araçları ve Platformları

Altmetric.com

En popüler platform. Ücretsiz bookmarklet ile herhangi bir makalenin skorunu görebilirsiniz. Kurumsal abonelikle detaylı raporlar alınabilir.

PlumX Metrics

Elsevier’in sahip olduğu, Scopus ile entegre platform. Önceki yazımızda bahsettiğimiz SJR ile birlikte kullanılabilir. Beş kategori altında metrik toplar:

• Citations: Geleneksel atıflar
• Usage: İndirme ve görüntüleme
• Captures: Bookmark ve favori ekleme
• Mentions: Sosyal medya ve haber
• Social Media: Paylaşım ve beğeni

ImpactStory

Açık kaynaklı, kar amacı gütmeyen platform. Özellikle açık bilim savunucuları tarafından tercih edilir. ORCID ile entegre çalışır (bir sonraki yazımızın konusu).

Crossref Event Data

DOI bazlı (sonraki yazılarımızdan biri) event tracking sistemi. Ücretsiz API ile geliştiriciler kendi Altmetrics sistemlerini kurabilir.

Altmetrics’i Artırmanın Stratejileri

1. Sosyal Medya Stratejisi

• Twitter thread’leri: Araştırmanızı sade dille anlatın
• Görsel içerik: İnfografik ve videolar daha çok paylaşılır
• Hashtag kullanımı: #AcademicTwitter #Research #Science
• Mention stratejisi: İlgili kurum ve kişileri etiketleyin

2. Kurumsal İletişim

• Üniversitenizin basın birimiyle çalışın
• EurekAlert! gibi bilim haber servislerine ulaşın
• Institutional repository’de tam metni paylaşın

3. Blog ve Popüler Bilim Yazıları

• The Conversation’da makale yayımlayın
• Medium’da araştırmanızı anlatın
• Kendi blog’unuzu kurun

4. Multimedia İçerik

• YouTube’da “3 Minute Thesis” videosu hazırlayın
• Podcast’lere konuk olun
• Webinar ve online sunumlar yapın

5. Network Etkisi

• ResearchGate’te aktif olun
• ORCID profilinizi güncelleyin
• Mendeley gruplarında paylaşın

Altmetrics ve Araştırma Değerlendirmesi

DORA Deklarasyonu

2012 San Francisco Declaration on Research Assessment (DORA), Impact Factor’ün tek başına kullanılmamasını ve alternatif metriklerin değerlendirmeye dahil edilmesini öneriyor. 20.000’den fazla imzacı var.

Leiden Manifestosu

2015 Leiden Manifesto, araştırma değerlendirmesinde çoklu metrik kullanımını savunuyor. Altmetrics, bu çeşitliliğin önemli bir parçası.

Plan S ve Açık Bilim

Avrupa’nın Plan S girişimi, açık erişimi zorunlu kılıyor ve Altmetrics gibi açık metriklerin kullanımını teşvik ediyor.

Disiplinlere Göre Altmetrics Kullanımı

Tıp ve Sağlık Bilimleri

• En yüksek Altmetric Score’lar
• Hasta grupları ve medya ilgisi yüksek
• Klinik kılavuzlarda atıf önemli

Sosyal Bilimler

• Politika belgelerinde sık atıf
• Medya görünürlüğü yüksek
• Blog tartışmaları yaygın

Fen Bilimleri

• Orta düzey Altmetric Score
• Reddit ve Stack Exchange’de tartışma
• Wikipedia’da sık referans

Mühendislik

• Patent atıfları önemli
• LinkedIn’de profesyonel tartışma
• GitHub’da kod paylaşımı

Beşeri Bilimler

• Düşük Altmetric Score
• Blog ve podcast’lerde tartışma
• Dijital humanities projeleri

Altmetrics’in Geleceği

Yapay Zeka Entegrasyonu

AI, Altmetrics verilerini daha iyi analiz edecek:

• Sentiment analizi (olumlu/olumsuz mention)
• Bot tespiti gelişecek
• Otomatik bağlam analizi

Blockchain ve Doğrulama

Blockchain teknolojisi, Altmetrics verilerinin manipülasyona karşı korunmasını sağlayabilir.

Yeni Platformlar

TikTok, Instagram Reels gibi yeni platformlar Altmetrics’e dahil edilecek. Video içerik önem kazanacak.

Toplumsal Etki Ölçümü

UN Sustainable Development Goals (SDGs) ile ilişkilendirme, araştırmaların küresel sorunlara katkısını ölçecek.

Altmetrics Kullanımında Dikkat Edilecekler

Etik Konular

1. Yapay şişirme yapmayın: Bot kullanımı veya sahte etkileşim satın almak etik dışıdır
2. Bağlamı göz ardı etmeyin: Yüksek skor her zaman olumlu etki anlamına gelmez
3. Tek metriğe bağımlı olmayın: Altmetrics’i diğer metriklerle birlikte kullanın

Pratik İpuçları

1. ORCID’inizi bağlayın: Altmetric otomatik olarak makalelerinizi takip eder
2. DOI kullanın: DOI olmayan yayınlar Altmetrics’te görünmez
3. Timing önemli: Makale yayımlandıktan hemen sonra paylaşın
4. Görsel hazırlayın: Tweet’lere görsel eklemek etkileşimi %150 artırır
5. Jargondan kaçının: Halk diline çevirin

Sonuç

Altmetrics, dijital çağın akademik etki ölçüm sistemidir. Önceki yazılarımızda incelediğimiz Impact Factor, h-index ve Citation Index gibi geleneksel metriklerin göremediği etkileri yakalar. Bir araştırmanın sadece kaç kez atıf aldığını değil, kimlere ulaştığını, nasıl kullanıldığını ve hangi tartışmalara yol açtığını gösterir.

Türkiye’deki akademisyenler için Altmetrics, uluslararası görünürlüğü artırmanın yeni bir yoludur. Geleneksel metriklerle rekabet etmek zor olsa da, sosyal medya ve dijital platformlarda aktif olmak, araştırmalarınızın etkisini genişletebilir.

Ancak unutmayın: Altmetrics de mükemmel değildir. Popülerlik ile kaliteyi karıştırmamak, manipülasyondan kaçınmak ve her zaman bilimsel bütünlüğü korumak gerekir. En iyi strateji, Altmetrics’i geleneksel metriklerle birlikte kullanmak ve araştırmanızın gerçek toplumsal faydasına odaklanmaktır.

Gelecekte, akademik değerlendirme sistemleri muhtemelen Altmetrics’i daha fazla dikkate alacak. Bu dönüşüme hazırlıklı olmak, dijital becerilerinizi geliştirmek ve bilim iletişiminde aktif olmak, akademik kariyeriniz için kritik olacak.

Bir sonraki yazımızda, dijital kimliğinizin temelini oluşturan ve Altmetrics ile yakından ilişkili olan ORCID sistemini inceleyeceğiz.

Bu yazı, dijital çağda akademik etkiyi anlamak ve artırmak isteyen araştırmacılar için hazırlanmıştır. Altmetric Score’unuzu düzenli takip etmeyi ve bilim iletişiminde aktif olmayı unutmayın!

Anahtar Kelimeler: Altmetrics nedir, alternatif metrikler, Altmetric Score hesaplama, sosyal medya akademik etki, dijital bilim metrikleri