Akademik araştırmaların kalitesini değerlendirirken kullandığımız metrikler hakkında konuşurken, bu metriklerin dayandığı veri tabanlarını göz ardı edemeyiz. Önceki yazılarımızda Impact Factor, SJR ranking ve h-index gibi önemli göstergeleri incelemiştik. Impact Factor’ün Web of Science’a, SJR’nin ise Scopus’a dayandığından bahsetmiştik. Peki, Scopus ve Web of Science tam olarak nedir? İki dev veri tabanı arasındaki farklar nelerdir ve hangisini ne zaman kullanmalıyız?
Web of Science Nedir?
Web of Science (WoS), Clarivate Analytics tarafından yönetilen, dünyanın en eski ve en prestijli akademik veri tabanlarından biridir. 1964 yılında Eugene Garfield tarafından Institute for Scientific Information (ISI) bünyesinde kurulan Science Citation Index ile başlayan bu sistem, bugün akademik dünyanın altın standardı olarak kabul edilir.
Web of Science’ın Temel Özellikleri
Web of Science, yüksek kalite standartlarıyla tanınır. Veri tabanına dahil edilecek dergiler son derece titiz bir değerlendirme sürecinden geçer. Bu süreçte derginin editöryal kalitesi, yayın düzenliliği, uluslararası çeşitliliği ve atıf performansı detaylıca incelenir.
Core Collection’da yaklaşık 21.000 dergi bulunur ve bunlar düzenli olarak yeniden değerlendirilir. Kalite standartlarını karşılamayan dergiler veri tabanından çıkarılabilir. Bu katı yaklaşım, WoS’u “elit” bir veri tabanı haline getirir.
Scopus Nedir?
Scopus, 2004 yılında Elsevier tarafından piyasaya sürülen, dünyanın en büyük akademik özet ve atıf veri tabanıdır. Web of Science’ın tarihsel hakimiyetine meydan okumak için tasarlanan Scopus, daha kapsayıcı ve modern bir yaklaşım benimser.
Scopus’un Temel Özellikleri
Scopus, 40.000’den fazla dergi ile çok daha geniş bir kapsama sahiptir. Özellikle Avrupa, Asya, Afrika ve Latin Amerika’dan daha fazla içerik barındırır. Bu özellik, küresel bilimsel üretimin daha dengeli bir temsilini sağlar.
Modern kullanıcı arayüzü ve gelişmiş analiz araçlarıyla Scopus, özellikle genç araştırmacılar arasında popülerdir. Ayrıca, daha önce detaylıca incelediğimiz SJR ranking sisteminin de temelidir.
Temel Karşılaştırma Tablosu
| Özellik | Web of Science | Scopus |
|---|---|---|
| Kuruluş Yılı | 1964 | 2004 |
| Sahip | Clarivate Analytics | Elsevier |
| Dergi Sayısı | ~21.000 | ~40.000 |
| Zaman Kapsamı | 1900’den günümüze | 1970’ten günümüze (bazı dergiler 1823’e kadar) |
| Coğrafi Kapsam | ABD ve Batı Avrupa ağırlıklı | Daha dengeli küresel dağılım |
| Güncelleme | Haftalık | Günlük |
| Metrik | Impact Factor | SJR, SNIP, CiteScore |
| Fiyat | Daha pahalı | Nispeten uygun |
İndeks Kategorileri
Web of Science Core Collection
Web of Science, farklı alanlara özel indeksler sunar:
- SCI (Science Citation Index): Fen bilimleri
- SSCI (Social Sciences Citation Index): Sosyal bilimler
- AHCI (Arts & Humanities Citation Index): Sanat ve beşeri bilimler
- ESCI (Emerging Sources Citation Index): Gelişmekte olan kaynaklar
- CPCI (Conference Proceedings Citation Index): Konferans bildirileri
- BKCI (Book Citation Index): Kitap atıf indeksi
Scopus İçerik Türleri
Scopus daha basit bir sınıflandırma kullanır:
- Hakemli dergiler
- Konferans bildirileri
- Kitap serileri
- Ticari yayınlar
- Açık erişim kaynaklar
- Patent verileri (dünya patentlerinin %20’si)
Kapsam ve İçerik Farklılıkları
Disiplinler Arası Dağılım
Web of Science, geleneksel olarak fen bilimleri ve tıp alanlarında güçlüdür. Nature, Science, Cell gibi en prestijli dergiler WoS’ta indekslenir. Impact Factor hesaplaması için WoS verileri kullanılır, bu da onu birçok kurum için vazgeçilmez kılar.
Scopus ise sosyal bilimler, mühendislik ve bilgisayar bilimlerinde daha geniş kapsamlıdır. Özellikle konferans bildirilerinde Scopus’un kapsamı WoS’tan çok daha geniştir. Bilgisayar bilimi alanında çalışan araştırmacılar için bu önemli bir avantajdır.
Coğrafi Çeşitlilik
Scopus, Asya-Pasifik, Orta Doğu, Afrika ve Latin Amerika’dan daha fazla dergi içerir. Türkiye’den 300’den fazla dergi Scopus’ta indekslenirken, WoS’ta bu sayı yaklaşık 150 civarındadır. Bu fark, yerel araştırmaların uluslararası görünürlüğü açısından önemlidir.
Arama ve Analiz Özellikleri
Web of Science Araçları
- Advanced Search: Karmaşık Boolean aramaları
- Cited Reference Search: Geriye dönük atıf taraması
- Analyze Results: Sonuçların detaylı analizi
- Citation Report: Atıf raporları
- Journal Citation Reports: Impact Factor verileri
- Essential Science Indicators: Araştırma performans göstergeleri
- InCites: Kurumsal kıyaslama aracı
Scopus Araçları
- Document Search: Gelişmiş belge arama
- Author Search: Yazar profili ve analizi
- Affiliation Search: Kurum bazlı arama
- Advanced Search: Detaylı arama seçenekleri
- Citation Overview: Atıf görünümü
- SciVal: Araştırma performans değerlendirme aracı
- PlumX Metrics: Altmetrics entegrasyonu
Türkiye’de Kullanım ve Önemi
Akademik Değerlendirmelerde
ÜAK Doçentlik Kriterleri, hem WoS hem de Scopus’ta indekslenen yayınları kabul eder. Ancak WoS’taki yayınlar genellikle daha yüksek puan alır. SCI, SSCI ve AHCI indekslerinde yayın yapmak, doçentlik için temel şartlar arasındadır.
YÖK Akademik Teşvik Sistemi, her iki veri tabanını da tanır. WoS Q1 dergileri en yüksek puanı alırken, Scopus Q1 dergileri biraz daha düşük puanlanır.
Kurumsal Abonelikler
Türkiye’deki üniversitelerin çoğu ULAKBİM üzerinden her iki veri tabanına da erişim sağlar. Ancak bütçe kısıtlamaları nedeniyle bazı kurumlar sadece birine abone olabilir. Bu durumda genellikle Scopus tercih edilir çünkü:
- Daha fazla dergi kapsar
- Daha uygun fiyatlıdır
- Türkçe dergiler daha fazla temsil edilir
Hangisini Ne Zaman Kullanmalı?
Web of Science Tercih Edilmeli
- Impact Factor değerine ihtiyaç duyulduğunda
- Tarihsel atıf analizi yapılacaksa (1900’lere kadar)
- Fen bilimleri ve tıp alanlarında derinlemesine araştırma
- Resmi akademik değerlendirmeler için
- Nobel ödüllü veya çığır açan çalışmaların takibi
Scopus Tercih Edilmeli
- Geniş kapsamlı literatür taraması
- Sosyal bilimler ve mühendislik araştırmaları
- Konferans bildirilerinin taranması
- Yazar profili ve h-index analizi (daha kapsamlı)
- Patent araştırmaları
- Altmetrics verileri
İkisini Birlikte Kullanmak
İdeal olan, her iki veri tabanını da kullanmaktır. Özellikle sistematik review ve meta-analiz çalışmalarında, sadece tek bir veri tabanına güvenmek önemli çalışmaların gözden kaçmasına neden olabilir. Araştırmalar gösteriyor ki, iki veri tabanı arasındaki örtüşme sadece %60-70 civarında.
Veri Tabanı Seçiminde Dikkat Edilecekler
1. Alan Spesifik Değerlendirme
Her alanın kendine özgü dinamikleri vardır. Örneğin, bilgisayar bilimlerinde Scopus, tıpta WoS daha kapsamlı olabilir.
2. Çoklu Veri Tabanı Stratejisi
Önemli araştırmalar için her zaman birden fazla veri tabanı kullanın. Google Scholar’ı da tamamlayıcı olarak değerlendirin.
3. Güncellik Kontrolü
Scopus günlük güncellenirken, WoS haftalık güncellenir. Çok güncel bilgiye ihtiyacınız varsa Scopus avantajlı olabilir.
4. Açık Erişim İçeriği
Scopus, açık erişim içeriği konusunda daha kapsayıcıdır. Directory of Open Access Journals (DOAJ) ile daha iyi entegredir.
Gelecek Perspektifi
Yapay Zeka Entegrasyonu
Her iki platform da AI destekli arama ve analiz özellikleri geliştiriyor. Semantic search, otomatik özetleme ve trend analizi gibi özellikler yakında standart hale gelecek.
Açık Bilim Hareketi
Açık erişim ve açık veri paylaşımı konusunda Scopus daha proaktif görünüyor. PlumX Metrics ile altmetrics entegrasyonu bu yaklaşımın bir parçası.
Veri Tabanı Birleşmeleri
Sektörde konsolidasyon eğilimi var. Clarivate’in ProQuest’i satın alması gibi büyük birleşmeler, veri tabanı pazarını yeniden şekillendirebilir.
Pratik İpuçları
Araştırmacılar İçin
- Her iki veri tabanında profil oluşturun: ResearcherID (WoS) ve Scopus Author ID edinin
- Düzenli takip yapın: Yeni yayınlarınızın indekslenmesini kontrol edin
- Atıf alarmları kurun: Çalışmalarınıza yapılan atıfları takip edin
- Veri temizliği yapın: İsim varyasyonları ve kurum değişikliklerini düzeltin
Kurumlar İçin
- Hibrit strateji benimseyin: Mümkünse her iki veri tabanına abone olun
- Eğitim programları düzenleyin: Araştırmacılarınızı veri tabanı kullanımı konusunda eğitin
- Performans takibi yapın: InCites ve SciVal araçlarını kullanarak kurumsal performansı izleyin
- Bütçe optimizasyonu: Kullanım istatistiklerine göre abonelikleri değerlendirin
Sonuç
Scopus ve Web of Science, akademik araştırmanın iki temel direğidir. Her birinin kendine özgü güçlü yanları ve sınırlılıkları vardır. Web of Science, tarihsel derinliği ve Impact Factor ile öne çıkarken, Scopus modern arayüzü ve geniş kapsamıyla dikkat çeker.
Önceki yazılarımızda incelediğimiz Impact Factor, SJR ranking ve h-index gibi metriklerin güvenilirliği, büyük ölçüde bu veri tabanlarının kalitesine bağlıdır. Bu nedenle, hangi veri tabanını kullandığınızı ve nasıl kullandığınızı bilmek, akademik başarınız için kritiktir.
En iyi strateji, her iki veri tabanının güçlü yönlerinden faydalanmaktır. Dogmatik bir yaklaşım yerine, araştırma sorunuza ve alanınıza en uygun veri tabanını veya kombinasyonunu seçin. Unutmayın, veri tabanları sadece araçtır; asıl önemli olan, bu araçları kullanarak ürettiğiniz bilimsel katkıdır.
Bir sonraki yazımızda, bu veri tabanlarının temelini oluşturan Citation Index (Atıf İndeksleri) sistemini ve SCI, SSCI, AHCI gibi indekslerin ne anlama geldiğini detaylıca inceleyeceğiz.
Bu yazı, akademik veri tabanlarını tanımak ve etkin kullanmak isteyen araştırmacılar için hazırlanmıştır. Her iki veri tabanının da düzenli kullanıcısı olmanızı öneririz.
