h-index Nedir? Akademik Performansın Kişisel Göstergesi

Giriş

Akademik dünyada araştırmacıların bireysel performansını değerlendirmek, dergilerin etkisini ölçmekten daha karmaşık bir meseledir. Önceki yazılarımızda Impact Factor ve SJR ranking sistemlerini incelemiştik. Bu metrikler dergilerin kalitesini ölçerken, h-index (h-indeks) doğrudan araştırmacının kendisine odaklanır. Peki, h-index nedir ve bir akademisyenin kariyer başarısını nasıl yansıtır?

h-index Nedir?

h-index, 2005 yılında fizikçi Jorge E. Hirsch tarafından geliştirilen, bir araştırmacının hem üretkenliğini hem de bilimsel etkisini tek bir sayıyla ifade eden metriktir. Basit tanımıyla, bir araştırmacının h-index değeri, en az h kez atıf almış h sayıda makalesi olduğunu gösterir.

Örneğin, h-index değeri 20 olan bir akademisyenin, her biri en az 20 atıf almış 20 makalesi vardır. Bu elegant formül, hem yayın sayısını hem de kalitesini dengeli bir şekilde değerlendirir.

h-index Nasıl Hesaplanır?

h-index hesaplama mantığı şaşırtıcı derecede basittir:

Adım Adım Hesaplama

1. Tüm yayınlarınızı listeleyin
2. Her yayının aldığı atıf sayısını belirleyin
3. Yayınları atıf sayısına göre büyükten küçüğe sıralayın
4. Sıra numarası ≤ atıf sayısı olan en büyük sıra numarasını bulun

Örnek Hesaplama

Bir araştırmacının 10 makalesi olsun:

Bu örnekte, 6. makale 8 atıf almış (6 < 8), ancak 7. makale sadece 5 atıf almış (7 > 5). Dolayısıyla h-index = 6‘dır.

h-index’in Özellikleri ve Avantajları

1. Dengeli Değerlendirme

Sadece çok yayın yapmak veya tek bir çok atıflı makaleye sahip olmak h-index’i yükseltmez. Sürdürülebilir kalite gerektirir.

2. Objektif ve Şeffaf

Herkes tarafından kolayca hesaplanabilir ve doğrulanabilir.

3. Kümülatif Yapı

h-index zamanla artar, ancak asla azalmaz. Bu özellik, akademik kariyerin birikimli doğasını yansıtır.

4. Manipülasyona Dayanıklı

Öz-atıf veya karşılıklı atıf anlaşmaları h-index’i sınırlı oranda etkiler.

h-index Değerlendirme Kriterleri

h-index değerleri alana, deneyime ve coğrafyaya göre büyük farklılıklar gösterir:

Alanlara Göre Tipik Değerler

• Tıp ve Yaşam Bilimleri:
  • Başlangıç (Doktora sonrası): 5-10
  • Orta kariyer (Doç.Dr.): 15-25
  • İleri kariyer (Prof.Dr.): 30-50+
• Fizik ve Kimya:
  • Başlangıç: 8-12
  • Orta kariyer: 20-30
  • İleri kariyer: 40-60+
• Mühendislik:
  • Başlangıç: 5-8
  • Orta kariyer: 12-20
  • İleri kariyer: 25-40
• Sosyal Bilimler:
  • Başlangıç: 3-5
  • Orta kariyer: 8-15
  • İleri kariyer: 20-30
• Matematik:
  • Başlangıç: 2-5
  • Orta kariyer: 8-12
  • İleri kariyer: 15-25

Nobel Ödüllü Bilim İnsanlarının h-index Değerleri

Perspektif kazanmak için, bazı ünlü bilim insanlarının h-index değerleri:

• Einstein (tahmin): ~95
• Stephen Hawking: ~130
• Aziz Sancar: ~85
• Modern aktif araştırmacılar: 100-200 arası

h-index Nereden Kontrol Edilir?

1. Google Scholar

• Ücretsiz ve kapsamlı
• Tüm yayın türlerini içerir
• Genellikle en yüksek h-index değerini verir
• Bazen akademik olmayan kaynakları da sayabilir

2. Web of Science

• En konservatif hesaplama
• Sadece SCI, SSCI, AHCI indeksli yayınlar
• Resmi akademik değerlendirmelerde tercih edilir
• Ücretli abonelik gerektirir

3. Scopus

• Dengeli yaklaşım
• Google Scholar’dan daha seçici, WoS’tan daha kapsayıcı
• SJR ranking ile entegre
• Kurumsal abonelik gerektirir

4. ResearchGate

• Sosyal akademik ağ
• RG Score ile birlikte h-index gösterir
• Topluluk etkileşimini de yansıtır

Türkiye’de h-index ve Akademik Değerlendirme

Doçentlik Kriterleri

ÜAK doçentlik başvurularında h-index şartı bulunmasa da, jüri değerlendirmelerinde önemli bir faktördür. Alanlara göre beklenen minimum h-index değerleri (gayri resmi):

• Tıp: 10-15
• Fen Bilimleri: 8-12
• Mühendislik: 7-10
• Sosyal Bilimler: 5-8

Akademik Teşvik

YÖK akademik teşvik sisteminde doğrudan h-index puanlaması yoktur, ancak yüksek atıflı yayınlar ek puan getirir.

TÜBİTAK Projeleri

Proje başvurularında araştırmacının h-index değeri, yetkinlik göstergesi olarak değerlendirilir.

h-index’in Varyasyonları

1. g-index

En çok atıf alan makalelere daha fazla ağırlık verir. h-index’ten genellikle daha yüksektir.

2. i10-index

Google Scholar’ın geliştirdiği, en az 10 atıf almış makale sayısını gösteren basit metrik.

3. m-index

h-index’i akademik yaşa bölerek normalize eder: m = h-index / yıl

4. Individual h-index (hi)

Çok yazarlı makalelerde yazarın katkısını normalize etmeye çalışır.

h-index’in Sınırlılıkları ve Eleştiriler

1. Alan Farklılıkları

Daha önce Impact Factor ve SJR ranking yazılarımızda da belirttiğimiz gibi, farklı alanlardaki atıf kültürleri h-index’i etkiler. Bir matematikçi ile bir biyomedikal araştırmacıyı h-index üzerinden karşılaştırmak adil değildir.

2. Kariyer Süresi Avantajı

Genç araştırmacılar, ne kadar başarılı olurlarsa olsunlar, kıdemli akademisyenlerin h-index değerlerine ulaşmaları zaman alır.

3. Kendini Sınırlama Etkisi

h-index’iniz 30 ise, bunu 31’e çıkarmak için en az 31 atıf almanız gerekir. Yükseldikçe yükselmesi zorlaşır.

4. Çığır Açan Tek Çalışma

Bir araştırmacının tek bir devrim niteliğindeki makalesi binlerce atıf alsa bile, h-index bunu tam olarak yansıtmaz.

5. Negatif Atıflar

Eleştiri amaçlı atıflar da h-index’e olumlu katkı yapar.

h-index’i Artırmanın Stratejileri

1. Kaliteli Dergilerde Yayın Yapın

Impact Factor veya SJR değeri yüksek dergilerde yayımlanan makaleler daha fazla görünürlük kazanır.

2. İşbirliği Geliştirin

Uluslararası ve disiplinler arası işbirlikleri atıf potansiyelini artırır.

3. Açık Erişim Tercih Edin

Açık erişim makaleler %30-50 daha fazla atıf alma eğilimindedir.

4. Aktif Tanıtım Yapın

• Konferanslarda sunum yapın
• ResearchGate, Academia.edu gibi platformları kullanın
• Twitter/LinkedIn’de araştırmalarınızı paylaşın

5. Review Makaleler Yazın

Derleme makaleler genellikle daha fazla atıf alır.

6. Güncel Konulara Odaklanın

Alanınızdaki hot topic’lerde çalışmak görünürlüğü artırır.

7. Makale Başlığı ve Özetine Özen Gösterin

SEO dostu, açık ve çekici başlıklar daha fazla okunur.

h-index ve Kariyer Planlama

Doktora Öğrencileri İçin (h-index: 0-3)

• İlk yayınlarınızda kaliteye odaklanın
• Danışmanınızla ortak yayın yapın
• Uluslararası dergileri hedefleyin

Post-doc Araştırmacılar İçin (h-index: 5-10)

• Bağımsız araştırma profilinizi oluşturun
• Farklı gruplarla işbirliği yapın
• Grant başvurularında bulunun

Öğretim Üyeleri İçin (h-index: 10-20)

• Lisansüstü öğrencilerle düzenli yayın üretin
• Editörlük ve hakemlik görevleri alın
• Uzmanlık alanınızda otorite olun

Kıdemli Akademisyenler İçin (h-index: 20+)

• Mentorluk yaparak genç araştırmacıları destekleyin
• Büyük konsorsiyum projelerinde yer alın
• Review ve perspektif makaleleri yazın

Gelecekte h-index

Akademik değerlendirme sistemleri evrim geçirirken, h-index’in rolü de değişiyor:

Yeni Trendler

• Altmetrics entegrasyonu: Sosyal medya etkisi ve online tartışmalar (Altmetrics Nedir Makalemizi okuyabilirsiniz)
• Açık bilim metrikleri: Veri paylaşımı, kod paylaşımı, ön-baskılar
• Etki çeşitliliği: Toplumsal etki, politika etkisi, endüstriyel etki
• Yapay zeka destekli değerlendirme: Makale kalitesinin otomatik analizi

h-index Ötesi: Bütünsel Değerlendirme

Modern akademik değerlendirme, tek bir metriğe bağlı kalmamalıdır. İdeal değerlendirme şunları içermelidir:

• Yayın metrikleri: h-index, toplam atıf, ortalama atıf
• Dergi kalitesi: Impact Factor, SJR quartile
• İşbirliği ağları: Ulusal/uluslararası ortaklıklar
• Araştırma fonları: Alınan hibeler ve projeler
• Eğitim katkısı: Yetiştirilen öğrenciler, verilen dersler
• Toplumsal etki: Patent, politika belgesi, medya görünürlüğü
• Akademik hizmet: Editörlük, hakemlik, organizasyon komiteleri

Sonuç

h-index, bireysel akademik performansı değerlendirmede güçlü ve yaygın kullanılan bir araçtır. Hem üretkenliği hem de etkiyi dengeli şekilde ölçme iddiası, onu cazip kılar. Ancak, Impact Factor ve SJR ranking sistemlerinde olduğu gibi, h-index de mükemmel değildir.

Gerçek akademik başarı, sayıların ötesindedir. h-index’inizi takip edin, geliştirmeye çalışın, ancak asla tek hedefiniz haline getirmeyin. Kaliteli bilim üretmek, topluma fayda sağlamak ve gelecek nesil araştırmacıları yetiştirmek, yüksek h-index değerinden çok daha değerlidir.

Unutmayın: h-index kariyerinizin bir göstergesidir, kendisi değil. Odağınızı her zaman özgün, etik ve etkili araştırmalar üretmekte tutun. Metrikler kendiliğinden gelecektir.

Bir sonraki yazımızda, akademik yayın dünyasının yeni trendi olan Altmetrics sistemini ve geleneksel metrikleri nasıl tamamladığını inceleyeceğiz.